Haber / Alper Yetgün

2. Göktürk Devleti'nin Kağan'larından biri olan Bilge Kağan, Türk tarihinin en önemli figürlerinden biridir. Babası İlteriş Kağan'ın ölümünün ardından amcası Kapgan Kağan tarafından büyütülmüş ve karteşi Kül Tigin ve dönemin önemli devlet adamı Tonyukuk ile birlikte, '. Göktürk Devleti'nin siyasal gücünü sağlamıştır.

TÜRKLERİN KÜLTÜREL ATASI

Kül Tigin ve Tonyukuk ile birlikte Türk tarihini oluşturan Bilge Kağan'ın girdiği savaşlar ve verdiği mücadelelerin yanı sıra Türk tarihine öncülük eden asıl olayı kültürel izler bırakmasıdır.

Onun döneminde; Ongin Yazıtı, Altun Tamgan Tarkan Yazıtı, Tonyukuk Yazıtı, Kül Tigin Yazıtı başta olmak üzere birçok yazıt dikilmiş ve Türk edebiyatının ilk örnekleriyle birlikte tarihten izler taşınmasında önemli bir rol oynamıştır.

ORHUN ABİDELERİ

Tarihe Orhun Abideleri diye geçen yazıtlar onun ardından oluşturulmuştur. Türklerin bilinen en eski yazıtlarından biri olan Abideler, Bilge Kağan'ın ölümünden 1 yıl sonra yeğeni Yollıg Tigin tarafından yazılmıştır. Yazıtlar 1889 yılında Moğolistan'ın Orhun Vadisi'nde bulunduğu için bu adı almıştır. Kül Tigin azıtı'nın 732 ve Bilge Kağan Yazıtı'nın 735 yılında yazıldığı anlaşılmıştır.

Yazıtlar 1893 yılında Danimarkalı dilbilimci Vilhelm Thomsen tarafından Rus Türkolog Vasili Radlof'un desteğiyle çözülmüş ve 15 Aralık 1893'te Danimarka Kraliyet Bilimler Akademisi'nde bilim dünyasına açıklanmıştır.

YAZITLARDA NE YAZIYOR

Yazıtların bir bçlümü harap olmuş ve bu nedenle çevrisi gerçekleştirilememiş olsa da çalışmaların sonuç verdiği yazıtlardan bazı ifadeler günümüze taşınmayı başarmıştır.

Doğu Göktürk tarihi ile ilgili bilgiler veren yazıtlar söylev türündedir. Yazıtlar, Bilge Kağan'ın ağzından anlatılır.

Orhun Abideleri, Göktürk alfabesi ile yazılmıştır ve bu alfabe 38 harflidir.

Yazıtın çevirisi yapılabilen bölümünden bazıları şöyledir:

"Türk Oğuz Beyleri, işitin! Üstte gök çökmedikçe, altta yer denizi delinmedikçe, ilini töreni kim bozabilir?

Ey Türk ulusu! Kendine dön. Seni yükseltmiş Bilge Kağanı'na, özgür ve bağımsız ülkene karşı hata ettin, kötü duruma düşürdün.

Ulusun adı, sanı yok olmasın diye, Türk ulusu için gece uyumadım, gündüz oturmadım. Kardeşim Kül Tigin ve iki Şad ile ölesiye, bitesiye çalıştım."

"Güneyde Çin milleti düşman imiş, Kuzeyde Baz Kağan. Dokuz Oğuz kavmi düşman imiş. Kırgız, Kurıkan, Otuz Tatar, Kıtay, Tatabı hep düşman imiş. Babam kağan bunca … kırk yedi defa ordu sevk etmiş, yirmi savaş yapmış. Tanrı lütfettiği için illiyi ilsizletmiş, kağanlıyı kağansızlatmış, düşmanı tâbi kılmış, dizliye diz çöktürmüş, başlıya baş eğdirmiş. Babam Kağan öylece ili, töreyi kazanıp, uçup gitmiş."

TARİHTEKİ ÖNEMİ

Bu yazıtlar, Türk tarihine ışık tutan önemli belgelerdir.

Göktürk Yazıtları, bir hakanın, halkına hesap vermesi, halkın devlete, millete karşı görevlerinin hatırlatılması, düşmanın entrikalarına nasıl karşılık verileceğinden söz edilmesi ve Türklerin yüksek ahlak ve seciyesinin anlatılması açısından önemlidir.

Bu anıtlar Türk adının, Türk milletinin isminin geçtiği ilk Türkçe metindir.

II. Göktürk (Kutluk) devleti döneminde dikilmiş olup, I. Göktürk devletinin tarihi anlatılır.

İlk siyasetname örneğidir.

Muhabir: Yazar Silinmiş