Parthenope ve Metiokhos mitolojinin kavuşamayan aşıkları… Hem mitolojide anlatılanlarla hem de işlendikleri mozaiğin başına gelenlerle ilginç bir hikayedir onlarınki. Yaşanılan süreçte tüm müze çalışanları olarak nefesimizi tuttuğumuz pek çok an olmuştu. Gaziantep Müzesi başkanlığında West Avusturalya Üniversitesi’nden bir ekibin katılımıyla 1993 yılında yapılan kazılarda bulunmuştur. Fırat manzaralı villanın taban mozaiğidir. Mülkiyet sorunları nedeniyle villanın planı kısmen çıkarılabilmiştir. Mozaik pano 1,80x1,70 metre ölçülerindedir.
Hiç kimseyle evlenmeyeceği yönünde bekaret yemini eden Parthenope, güzel bir Frigyalı kızdır. Aile ocağının kutsallığını ve iffeti temsil eden Heraion’da katıldığı bir ayinde Metiokhos ile göz göze gelirler ve birbirlerine sırılsıklam aşık olurlar. Aşkın nasıl bir şey olduğunu bilmeden bekaret yemini eden Parthenope, aşk ateşiyle kavrulsa da yeminini bozmaz.
Metiokhos Miltiades’in en büyük oğludur. Üvey annesi Hegesipyle, kendi çocukları lehine Metiokhos’a komplo kurmaya kalkınca, arkadaşıyla beraber evinden kaçar ve uzak akrabası Polykrates’in sarayına gitmek üzere Sisam’a gelir. Samos tiranı Polykrates’in kız kardeşi Parthenope ile Heraion’daki ilk karşılaşmasının akabinde, Polykrates’in sarayına bir akşam yemeğine davet edilir. Bu davette Parthenope de vardır. Yemekten sonra ziyafetin gereği olarak şarap içilir ve sohbet edilir. Bu davetten çok daha önce birbirine aşık olan Partenope ve Metiokhos da sohbet ederler. Mozaikte bu sohbet anı işlenmiştir. Hiçbir zaman kavuşamayan bu iki aşık, romanlara ve tiyatrolara da konu olmuştur.
Kazılarda ortasındaki figürleri kesilerek çalınmış halde ele geçmiştir. Mozaiğin sadece bordürü, iki figürün ayakları ve “ΠA” harfleri korunmuştu. Dönemin müze müdürü Rıfat Ergeç’in isabetli kararıyla bu pano, çalınmış olan figürlerin olduğu alana büyük bir soru işareti konularak sergilenmeye başlandı.
Bu arama yöntemi bir süre sonra sonuç verdi:
Değişik ülkelerdeki mozaikleri çalışan Kanadalı Arkeolog Sheila Campbell bizim mozaiği de çalıştığı mozaikler arasına katmıştı. Çalışmasını tamamlayıp, ülkesine döndükten bir süre sonra ortada yer alması gereken figürlerin bir üniversite koleksiyonunda yer alan figürler olabileceğini belirterek, koleksiyondaki bu fotoğrafları müzeye gönderdi. Fotoğrafların incelenmesi ve değerlendirilmesi neticesinde, ortası boş panonun bu kısmında yer alması gereken figürlerin eski eser kaçakçıları tarafından 1960’lı yıllarda iki parça halinde kesilerek satıldığı ve bu parçaların Amerika’da Houston kentinde, Rice Üniversitesi’nin Menil Koleksiyonu’nda yer aldığı, Kanadalı arkeoloğun bize gönderdiği fotoğraflardaki mozaiklerin bu panodan çalındığı saptandı. Parthenope’nin “nA”sı bizim bulduğumuz mozaikte Metiokhos’un adının yazdığı “MHTIOX” yazısı kaçırılan mozaikte kalmıştı. Eserin bize, ülkemize ait olduğu somut belgelerle belgelendiği için, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın mozaikleri geri alma işlemleri çok daha kolay gerçekleşti. Amerika’dan getirilen parçalar 2000 yılında, yıllar önce alındıkları yere başarılı bir restorasyonla yerleştirildi ve iki aşık sonunda kavuştu…
Yurt dışına kaçırılan eserler, ülkelerin bu eserlerin kendi ülkelerinin bağrından çıkarılarak kaçırıldığını kanıtlayamadıkları için, çoğunlukla geri alınamamaktadır. Bu mozaik panodan çalınan figürler yaklaşık 40 yıl sonra koparıldığı ülkeye geri dönmüştür. Geri dönüş hikayesindeki bu çarpıcılığı ile Parthenope-Metiokhos Mozaiği dünyadaki tek örneği oluşturmaktadır. Darısı kaçırılan bütün eserlerimizin başına…
Kaynakça
Azra Erhat Mitoloji Sözlüğü Remzi Kitabevi 2007
Tenzile Uysal-Fatma Bulgan The Gaziantep Zeugma Mosaic Museum/ Gaziantep Zeugma Mozaik Müzesi, Arkeoloji ve Sanat Yayınları
